Zadania badawcze w 2024 roku.

Kontynuacja realizowanych dwóch zadań w latach 2021-2023 r. Temat, realizowany w ramach jednego zadania, obejmować będzie ocenę wartości technologicznej i zdrowotnej ziarna pszenicy, żyta, jęczmienia, kukurydzy, owsa, pszenżyta, a także nasion roślin oleistych, m.in. rzepaku, soi pochodzących z towarowej produkcji rolniczej ze zbiorów 2024 r. (współpraca z ODR-ami; uwzględnienie zróżnicowania w zależności od odmiany, rejonu uprawy, formy np. pszenica jara i ozima, żyto populacyjne i mieszańcowe itp.).

Uzupełnieniem realizowanego zadania będzie w miarę możliwości porównanie jakości ziarna krajowego i importowanego m.in. z Ukrainy – współpraca z Inspekcją Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w celu przekazywania do IBPRS-PIB próbek do badań pobieranych na granicy w celu kontroli jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Jakość ziarna krajowego będzie również porównana do jakości ziarna zbieranego w innych krajach europejskich, m.in.: Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii” (na podstawie oficjalnych danych prezentowanych przez odpowiedzialne za te informacje jednostki z poszczególnych krajów).

Badania obejmować będą również ocenę wartości technologicznej ziarna pszenicy po jego kilkumiesięcznym przechowywaniu w magazynach zbożowych, w firmach zajmujących się przetwórstwem ziarna, a także u producentów rolnych, którzy posiadają zaplecze magazynowe lub zdecydowali się na budowę silosów na materiały sypkie zgodnie z planowaną nową ustawą. Celem będzie analiza jakości technologicznej i zdrowotnej ziarna ze zbiorów 2023 r. po okresie magazynowania (badania realizowane w marcu-kwietniu 2024 r.), i określenie wpływu warunków przechowywania na tworzenie/ograniczenie wytwarzania mykotoksyn, a tym samym zapewnieniu odpowiedniej jakości zdrowotnej i technologicznej ziarna do przetwórstwa na cele konsumpcyjne i paszowe.

Uzyskane w ramach zadania wyniki badań będą wykorzystane podczas realizacji zadania nr 9 (AKIS), gdzie przeprowadzony zostanie również cykl szkoleń w formie webinarium dla pracowników ODR i rolników dotyczący określenia podstawowych wyróżników jakościowych ziarna, prawidłowej interpretacji uzyskiwanych wyników w punktach skupu ziarna, możliwości wykorzystania na cele konsumpcyjne i paszowe, zróżnicowania odmianowego, regionalnego i w wieloleciu, celem podniesienia kwalifikacji, a w przypadku rolników również kwestii związanych z kontaktami producent ziarna – odbiorca (magazyn / młyn itp.), w tym również analiza prawidłowości zapisów w kontraktach handlowych celem ochrony interesów producentów rolnych. Odpowiednie informacje w formie broszur informacyjnych zostaną zamieszczone na stronach IBPRS-PIB oraz przekazane do ODR.

Zadanie istotne do realizacji z punktu widzenia:

− doskonalenia i rozwoju systemu krajowej informacji dotyczącej jakości technologicznej i zdrowotnej ziarna zbóż podstawowych i nasion rzepaku uprawianego w poszczególnych regionach kraju oraz opracowywanie analiz (raporty dot. zbóż krajowej produkcji w języku polskim i angielskim w formie papierowej i na platformie internetowej),

− upowszechniania wiedzy i wdrażania do praktyki rolniczej wyników badań uzyskanych w trakcie realizacji zadania. Poprzez cykl szkoleń organizowanych przez ODR’y zostaną podniesione kwalifikacje zawodowe rolników, w zakresie przeciwdziałania powstawaniu nowych zagrożeń w uprawie zbóż w kontekście substancji skażających ziarno, a także właściwego doboru odmian do uprawy w danym regionie kraju, oraz właściwej interpretacji wartości wyróżników jakościowych stosowanych w ocenie jakości skupowanego przez przedsiębiorstwa ziarna zbóż,

− określenia poziomów występowania nowych zagrożeń będących zanieczyszczeniami ziarna zbóż (alkaloidy sporyszu w ziarnie żyta, zmodyfikowane mykotoksyny w ziarnie pszenicy, glifosat), a także weryfikacji nowych wymagań w zakresie substancji skażających określanych w odpowiednich dokumentach UE,

− przekazywania aktualnych informacji dotyczących jakości ziarna zbieranego w Polsce do odpowiednich instytucji UE (MRiRW co roku prosi ZZ IBPRS-PIB o udostępnienie danych dotyczących jakości m.in. ziarna pszenicy z danego roku zbiorów) oraz jednostek krajowych, w tym: ODR, KOWR, jednostki branżowe, np. ARiMR może wykorzystywać wyniki badań do oceny występowania substancji skażających w ziarnie zbóż w kolejnych latach zbiorów bez konieczności wykonywania dodatkowych badań własnych).

Zadanie doskonale wpisuje się w „Strategię zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030” (SZRWRiR 2030), w tym m.in.:

• wspieranie zrównoważonego rozwoju małych, średnich i dużych gospodarstw rolnych;

• większe niż dotychczas wykorzystanie potencjału sektora rolno-spożywczego dzięki rozwojowi nowych umiejętności i kompetencji jego pracowników, a także przez wykorzystanie najnowszych technologii w produkcji i zastosowanie rozwiązań cyfrowych oraz tworzenie warunków do kreowania innowacyjnych produktów;

• budowanie konkurencyjnej pozycji polskiej żywności na rynkach zagranicznych, której znakiem rozpoznawczym będzie wysoka jakość i nawiązanie do najlepszych polskich tradycji, a także dostosowanie produktów rolno-spożywczych do zmieniających się wzorów konsumpcji (np. rosnącego zainteresowania żywnością ekologiczną).

Zadanie doskonale wpisuje się w konieczność wykonania analizy ryzyka wystąpienia substancji skażających, w tym radioaktywności, na potrzebę interwencji publicznej na rynku pszenicy prowadzonej w ramach Wspólnej Polityki Rolnej.

Analiza ryzyka będzie obejmowała:

• wskazanie rodzajów substancji skażających, które mogą wystąpić w ziarnie pszenicy w danym roku, jak: mykotoksyny, metale ciężkie, pozostałości pestycydów, oraz skażenie radioaktywne, wraz z uzasadnieniem; ocenę ryzyka i wskazanie poziomu ryzyka wystąpienia zidentyfikowanych substancji skażających w ilościach przekraczających dopuszczalne poziomy w ziarnie pszenicy w danym roku i w danym regionie kraju (z podziałem na poszczególne województwa), wraz z uzasadnieniem. W przypadku wystąpienia zagrożenia skażenia radioaktywnego ziarna pszenicy, przekazana zostanie informacja o zagrożonych regionach kraju (z podziałem na poszczególne województwa) niezwłocznie po zidentyfikowaniu takiego zagrożenia.

Analiza ryzyka wystąpienia substancji skażających w ziarnie pszenicy będzie uwzględniać wieloletnią zmienność, a jej wstępne wyniki powinny zostać przekazane do dnia 25 września 2024 r., a pełne wyniki badań do końca listopada 2024 r.

ARiMR wykorzystując dane z raportu IBPRS-PIB dotyczącego analizy wystąpienia substancji skażających w ziarnie zbóż, opublikuje na swojej stronie internetowej informację o regionach zagrożonych wystąpieniem substancji skażających w ziarnie pszenicy dla danego roku zbiorów, z podaniem źródła pozyskania tej informacji.

Harmonogram realizacji zadania:

• styczeń – kwiecień 2024 r. – ocena wartości technologicznej i zdrowotnej ziarna pszenicy (ok. 100 próbek) pozyskanych ze zbiorów 2023 r. po jego kilkumiesięcznym przechowywaniu w magazynach zbożowych, firmach zajmujących się przetwórstwem ziarna, a także u producentów rolnych. Rozpoczęcie współpracy z Inspekcją Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w celu pozyskania, w miarę możliwości, próbek ziarna zbóż importowanego z Ukrainy w celu określenia jej jakości technologicznej i zdrowotnej w kolejnych miesiącach 2024 r.;

• marzec – lipiec 2024 r. – podnoszenie kompetencji pracowników ODR i rolników w zakresie m.in. określania podstawowych wyróżników jakościowych ziarna, prawidłowej interpretacji uzyskiwanych wyników w punktach skupu ziarna, możliwości wykorzystania na cele konsumpcyjne i paszowe, zróżnicowania odmianowego, regionalnego i w wieloleciu, poprzez organizowane przez IBPRS-PIB trzy ogólnodostępne webinaria (działanie zaplanowane do realizacji w ramach zadania 9 – AKIS);

• czerwiec 2024 r. – kontakt z pracownikami ODR w celu pozyskania próbek ziarna do badań – ok. 500 próbek ziarna pszenicy oraz po ok. 100-150 próbek ziarna żyta i kukurydzy i po ok. 50 próbek ziarna pszenżyta, jęczmienia i owsa, nasion rzepaku i soi ze zbiorów 2024 roku do oceny wartości technologicznej. Wytypowanie około 100 próbek ziarna pszenicy i po ok. 50 próbek pozostałych zbóż i nasion roślin oleistych z różnych regionów kraju do analizy występowania substancji skażających;

• lipiec – sierpień 2024 r. – dostosowanie kalibracji aparatu wykorzystującego technikę bliskiej podczerwieni NIR do ziarna pszenicy, żyta i kukurydzy ze zbiorów 2024 r., na podstawie oceny parametrów jakościowych ok. 30 próbek ziarna każdego rodzaju z różnych regionów kraju za pomocą metod odniesienia wskazanych w Katalogu Polskich Norm (w przypadku parametru alweograficznego „W” – co najmniej 60 próbek ziarna);

• sierpień – listopad 2024 r. – sukcesywne przyjmowanie próbek ziarna pszenicy, żyta, pszenżyta, owsa, jęczmienia i kukurydzy, a także nasion rzepaku i soi pobranych w trakcie żniw u rolników przez pracowników ODR i przeprowadzenie ich oceny w IBPRS-PIB:

− ocena m.in. gęstości ziarna w stanie zsypnym, liczby opadania, zawartości białka, ilości glutenu i wskaźnika sedymentacyjnego Zeleny’ego, parametru oceny alweograficznej „W” dla wszystkich zgromadzonych próbek ziarna pszenicy oraz wybranych ww. wyróżników technologicznych ziarna pozostałych zbóż i nasion roślin oleistych,

− analiza zawartości metali ciężkich – ołowiu i kadmu, mykotoksyn, pozostałości pestycydów w ok. 100 próbkach ziarna pszenicy, i po ok. 50 próbkach żyta, pszenżyta, jęczmienia, owsa i kukurydzy; WWA i glifosatu w ok. 50 próbkach ziarna pszenicy i kukurydzy; alkaloidów sporyszu w ziarnie żyta; oraz kwasów tłuszczowych i wybranych zanieczyszczeń w nasionach rzepaku i soi (m.in. pozostałości pestycydów, glifosat);

• październik – listopad 2024 r. – pozyskanie informacji o jakości ziarna pszenicy zbieranego w innych krajach europejskich w celu porównania z pszenicą uprawianą w Polsce;

• listopad – grudzień 2024 r. – analiza uzyskanych wyników, opracowanie sprawozdania i publikacji. Przekazanie wyników do ODR (pakiety informacyjne), KOWR, MRiRW i jednostek branżowych. Opracowanie w języku polskim cyklu broszur dla poszczególnych zbóż pt.: „Ziarno pszenicy/żyta/ pszenżyta/owsa/ jęczmienia/kukurydzy/nasion oleistych – wartość technologiczna ze zbiorów 2024 r.” przedstawiających wartość technologiczną (pszenica również w języku angielskim pt. Quality of Polish Wheat harvest 2024) oraz broszur pt.: „Ziarno pszenicy/ żyta/ pszenżyta/ owsa/ jęczmienia/ kukurydzy/ nasion oleistych ze zbiorów 2024 r. – występowanie substancji skażających” -przedstawiających wartość zdrowotną ziarna zbóż i nasion oleistych uprawianych w kolejnych latach w Polsce – w wersji papierowej i elektronicznej, co umożliwi promocję ziarna zbóż, w szczególności ziarna pszenicy, produkowanych w Polsce i na rynkach światowych. Przygotowanie publikacji do czasopism branżowych (np. Przegląd Zbożowo-Młynarski) oraz z listy MEiN, a także materiałów do prezentacji na szkoleniach (np. Seminarium Pożniwne w IBPRS-PIB, którego trzy edycje w latach 2021-2023 zostały objęte patronatem honorowym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi), spotkania branżowych i konferencjach naukowych.

Osoba odpowiedzialna: w MRiRW – mgr inż. Magdalena Kosiec i w IBPRS-PIB – dr inż. Anna Szafrańska

Mając na uwadze bezpieczeństwo zdrowia konsumenta, Komisja Europejska stawia coraz bardziej restrykcyjne wymagania w odniesieniu do obecności różnych zanieczyszczeń chemicznych i biologicznych w żywności. Podstawowym wspólnotowym aktem prawnym określającym dopuszczalne zawartości substancji szkodliwych określone są w Rozporządzeniu Komisji (UE) 2023/915 z dnia 25 kwietnia 2023 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów niektórych zanieczyszczeń w żywności oraz uchylające Rozporządzenia (WE) 1881/2006. Obowiązujące wcześniej Rozporządzenie 1881/2006 było w samym roku 2022 nowelizowane 6 razy i każdorazowo zmiany dotyczyły wprowadzenia regulacji dotyczących nowych limitów w odniesieniu dospecyficznych grup produktów lub wprowadzało limity w odniesieniu do nieregulowanych wcześniej substancji o charakterze zanieczyszczeń.

Nowe regulacje w zakresie bezpieczeństwa żywności mogą stanowić istotne ryzyko w obrocie handlowym dla polskich producentów żywności z tytułu nie spełnienia wymagań określonych między innymi w przepisach Rozporządzenia 2023/915. Istnieje ryzyko kwestionowania przez organy urzędowej kontroli żywności bezpieczeństwa produkowanej żywności, co wiąże się ze stratami ekonomicznymi z tytułu wycofania żywności z rynku i dalszej jej utylizacji, stratami wizerunkowymi dla przedsiębiorstw oraz dla Polski jako istotnego eksportera żywności i surowców rolnych. Żywność zawierająca zanieczyszczenia wymienione w Rozporządzeniu 2023/915 nie może być celowo poddawana detoksykacji poprzez różne obróbki stosowane w przetwórstwie. Obecność niedopuszczalnych zawartości zanieczyszczeń w żywności nie jest celowym działaniem producentów żywności i operatorów łańcucha żywnościowego, ale jest efektem stosowania niewłaściwych praktyk rolniczych, produkcyjnych oraz procesów produkcji i przetwórstwa żywności.

Wdrażane przez Komisję Europejską regulacje oparte są na podstawach naukowych i stosownych opiniach paneli eksperckich. Niemniej na poziomie krajowym nie jest najczęściej prowadzona kompleksowa ocena występowania zanieczyszczeń przed wprowadzeniem regulacji i analiza ich wpływu na funkcjonowanie rynku. Nie są również konstruowane na poziomie krajowym przewodniki i wytyczne pozwalające na ograniczenie występowania tych substancji w łańcuchu żywnościowym. Powyższy problem w mniejszym stopniu dotyczy dużych producentów żywności, którzy dysponują środkami na badania i rozwój. Pozwala im to na opracowywanie rozwiązań umożliwiających ograniczanie występowania substancji szkodliwych. W ich przypadku kontrola jakości w odniesieniu do substancji szkodliwych prowadzona jest również często w ramach kontroli jakości produkcji. W przypadku mniejszych producentów, w tym działających w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz produkcji o ograniczonym zakresie, problem ten może być bardziej istotny, co może utrudnić rozwój tego modelu działalności w Polsce.

Jednym z przykładów zanieczyszczeń żywności są alkaloidy tropanowe (regulacje prawne w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów alkaloidów tropanowych zawarto w Rozporządzeniu nr 2021/1408, które obowiązywało od 19 września 2021). Stanowią one grupę toksycznych wtórnych metabolitów występujących naturalnie w niektórych gatunkach roślin, których biosynteza jest efektem mechanizmu obronnego roślin przez szkodnikami. Związki te są charakterystyczne dla roślin Solanaceae, Proteaceae, Rhizophoraceae oraz Erythroxylaceae oraz stanowią źródło zanieczyszczeń żywności a także pasz. Niektóre z tych roślin rosną w uprawach zbóż. Zbiór tych nasion wiąże się z ryzykiem ich zanieczyszczenia nasionami roślin zawierających alkaloidy. W 2018 r. EFSA przygotowała szczegółową ocenę ryzyka alkaloidów tropanowych w żywności podkreślając, że obecność alkaloidów tropanowych, w szczególności atropiny i skopolaminy, stanowi zagrożenie dla zdrowia. Zagrożenie to w sposób szczególny występuje dla produktów zbożowych na bazie prosa, sorga, gryki i kukurydzy. Z powyższych względów ustalono najwyższe dopuszczalne poziomy sumy zawartości atropiny i skopolaminy dla wybranych środków spożywczych, wśród których dla nieprzetworzonego ziarna prosa, sorgo, gryki i kukurydzy, poziomy te wynoszą od 5 do 15 μg/kg.

Kolejnym przykładem rozszerzenia legislacji w odniesieniu do zanieczyszczeń w żywności są alkaloidy opium. Rozporządzenie komisji nr 2021/2141 z dnia 3 grudnia 2021 r. uzupełniało Rozporządzenie 1881/2006 w kontekście najwyższych dopuszczalnych poziomów alkaloidów opium w niektórych środkach spożywczych. Poziomy te odnoszą się do maku i produktów na bazie maku. Nasiona maku uzyskuje się z maku lekarskiego (Papaver somniferum L.), który znany jest ze swoich właściwości leczniczych, związanych z występowaniem w nim metabolitów. Spośród alkaloidów opium, które mogą znajdować się na powierzchni nasion maku, morfina i kodeina są najbardziej biologicznie aktywne. Oprócz tych substancji, w znaczących zawartościach mogą występować oripawina, papaweryna, tebaina i noskapina. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności wprowadził ostrą dawkę referencyjną (ARfD) 10 μg morfiny/ kg masy ciała w kontekście jej pobrania z produktów spożywczych (EFSA 2018). Morfina, kodeina i tebaina są najbardziej toksycznymi alkaloidami opium, chociaż dane dotyczące tebainy są bardzo ograniczone (EFSA 2018).

Obowiązujące przepisy prawne określone w Rozporządzeniu nr 2023/915 odnoszą się do poziomów sumy morfiny i kodeiny, przy czym do poziomu kodeiny stosuje się współczynnik 0,2 (najwyższy dopuszczalny poziom sumy zawartości morfiny i kodeiny określa się wg wzoru: zawartość morfiny + 0,2 x zawartość kodeiny). Najwyższy dopuszczalny poziom tych substancji w całym, mielonym lub rozdrobnionych nasionach maku z przeznaczeniem dla konsumenta końcowego ustalono na poziomie 20 mg/kg.

Powyższe stanowi tylko dwa przykłady nowych regulacji dotyczących surowców uprawianych w Polsce i wykorzystywanych od produkcji żywności, niemniej nowych regulacji jest niezmiernie dużo w tym między innymi w zakresie kanabinnoidów w surowcach konopnych (Rozp. 2022/1393), trwałych zanieczyszczeń organicznych z grupy perfluorowanych związków organicznych (Rozp. 2022/2388), monochloropropanodioli (Rozp. 2020/1322), estrów glicydowych kwasów tłuszczowych (Rozp. 2018/290) na których obecność ma wpływ stosowanych procesów przetwórczych czy nadchloranów w żywności produkowanej na bazie zbóż (Rozp. 2020/685).

Inne regulacje lub ich modyfikacje które zostały wprowadzone w ostatnim czasie dotyczyły wprowadzenie dopuszczalnego limitu zawartości arsenu w niektórych produktach spożywczych (sól) (Rozp. 2023/465), poziomów dioksyn i dioksynopodobnych PCB (Rozp. 2022/2002), poziomów ochratoksyny A (rozszerzenie grupy produktów będących źródłem ochratoksyny A i obniżenie limitów dla niektórych produktów spożywczych) (Rozp. 2022/1370), dopuszczalnych poziomów cyjanowodoru (ustalenie surowszych dopuszczalnych poziomów) (Rozp. 2022/1364), dopuszczalnych poziomów zawartości rtęci w rybach i soli (Rozp. 2022/617), poziomów buławinki czerwonej i alkaloidów sporyszu (Rozp. 2021/1399), poziomów kadmu (obniżenie najwyższych dopuszczalnych poziomów) (Rozp. 2021/1323), ołowiu (obniżenie obowiązujących limitów i ustalenie nowych) (Rozp. 2021/1317), alkaloidów pirolizydynowych (Rozp. 2020/2040), poziomów cytryniny (Rozp. 2019/1901), poziomów kwasu erukowego i cyjanowodoru (Rozp. 2019/1870).

Trwają dyskusje nad wprowadzeniem limitów dopuszczalnych zawartości w kontekście nowych zagrożeń, m. in. związanych z występowaniem w żywności węglowodorów mineralnych (związki powstałe w wyniku destylacji i rafinacji ropy naftowej oraz występujące w smarach do urządzeń przemysłu spożywczego), występowania toksyn HT-2 i T-2 w produktach na bazie zbóż. Ponadto dyskusja dotyczy również obniżenia limitów zawartości niektórych zanieczyszczeń żywności (mykotoksyn oraz metali ciężkich). Złożoność problemu jakie niesie ze sobą prawo żywnościowe, wymusza na środowisku naukowym prac w kierunku analizy ryzyka związanych z opisywanymi zagrożeniami. Analiza tychże zagrożeń w produktach spożywczych oferowanych do sprzedaży na polskim rynku będzie stanowiło istotny wkład dla rozpoznania skali problemu w Polsce oraz uzupełnienie prac EFSA w odniesieniu do naszego kraju.

Dostęp do obszernych opracowań dotyczących występowania opisanych substancji skażających w żywności produkowanej w Polsce jest ograniczony. Brak danych z badań przesiewowych nie zapewnia podstaw do merytorycznego uzasadnienia prac w zakresie tworzenia rozwiązań i środków zapobiegawczych.

W związku z powyższym, w ramach zadania planowane jest przeprowadzenie oceny ryzyka występowania nowych lub nowo regulowanych zanieczyszczeń w żywności w Polsce. W ramach prac opracowany zostanie stosowany warsztat analityczny. Efektem prac będzie między innymi diagnoza ryzyka, która udostępniona zostanie krajowym producentom. Z uwagi na istniejące w literaturze naukowej doniesienia o występowaniu przekroczeń dopuszczalnych zawartości alkaloidów tropanowych w produktach zbożowych w krajach europejskich. Z uwagi na znaczenie rynku zbóż dla polskiego sektora rolno – żywnościowego w roku 2024 planowane jest podjęcie prac w zakresie tej grupy zanieczyszczeń.

Planuje się również udział w znanej i renomowanej konferencji naukowej ściśle związanej z tematyką zadań, na której spotykają się eksperci z całego świata. Tematyka konferencji dotyczy przede wszystkim wyzwań w kontekście analityki chemicznych i mikrobiologicznych zanieczyszczeń występujących w żywności (11th International Symposium on RECENT ADVANCES IN FOOD ANALYSIS. 5-8 listopad 2024 r. Praga, Czechy).

Harmonogram realizacji zadania:

• styczeń – kwiecień 2024 r. – doskonalenie metod oceny występowania alkaloidów tropanowych w żywności i surowcach rolnych; pobranie próbek materiału badawczego – ziarna zbóż ze zbiorów roku 2023. Pobranie z rynku próbek przetworzonych produktów zbożowych;

• maj – wrzesień 2024 r. – wykonanie badań występowania alkaloidów tropanowych;

• październik 2024 r. – pobranie próbek materiału badawczego – ziarna zbóż ze zbiorów roku 2024.

• listopad – grudzień 2024 r. – wykonanie badań występowania alkaloidów tropanowych w zianie zbóż z roku 2024;

• grudzień 2024 r. – analiza uzyskanych wyników, opracowanie sprawozdania i publikacji. Przekazanie wyników do ODR (pakiety informacyjne), KOWR, MRiRW i jednostek branżowych.

Osoba odpowiedzialna: w MRiRW – mgr Mirosława Tereszczuk i w IBPRS-PIB – dr hab. Marcin Bryła, prof. IBPRS-PIB

Nowa żywność to ogólna nazwa produktów spożywczych i składników, które nie były popularne i spożywane w krajach członkowskich UE przed 15 maja 1997 roku. W wykazie znalazły artykuły produkowane za pomocą nowych technologii, wytworzone z nowych źródeł oraz wyroby tradycyjne spoza Unii Europejskiej. Nowe produkty mogą znaleźć się na liście, jeżeli wydane zostaną na nie zezwolenia i zostaną wpisane do europejskiego wykazu.

Nasza dieta się zmienia, a rynek żywności dynamicznie otwiera na nowe źródła składników odżywczych takie jak nowe rośliny i owady.

W ostatnich latach obserwuje się ciągły wzrost zapotrzebowania na białko pochodzenia roślinnego. Białka roślinne stanowią dobre źródło związków energetycznych i strukturalnych. Konsumenci unikający produktów mlecznych z powodu nietolerancji jego składników lub alergii, osoby stosujące diety wegetariańskie lub wegańskie poszukują składników pochodzenia roślinnego jako substytutów mleka i mięsa. W Polsce wzrasta wciąż grupa konsumentów, którzy chcą jeść bardziej roślinnie. Prawie co czwarta osoba planuje zwiększyć udział żywności roślinnej w swoim jadłospisie, a zdecydowana większość uważa taki sposób odżywiania za nowoczesny. Wśród badanych osób istnieje przekonanie, że bardziej roślinne odżywianie może mieć pozytywny wpływ na stan zdrowia, a włączenie do diety większej ilości produktów roślinnych może pomóc w zwiększeniu formy fizycznej, a także skuteczności sportowej.

Rynek przetwórstwa żywności wegańskiej dynamicznie rozwija się na świecie a w Polsce oparty jest dotąd głównie o surowce importowane. Istnieje więc uzasadniona potrzeba wspierania niszowych upraw roślin strączkowych i konopi siewnych w kraju poprzez wskazywanie nowych kierunków i nowych produktów z ich wykorzystaniem. Białka roślinne stanowią alternatywę białka pochodzenia zwierzęcego uzasadnioną ekonomicznie, ze względu na niskie koszty energetyczne oraz mniejsze zużycie wody w przeliczeniu na 1 kg produktu. Rośliny strączkowe posiadają właściwości wiązania azotu, co przyczynia się do zwiększenia żyzności gleby. Ich uprawa wspiera zrównoważone rolnictwo, a ich zdolności adaptacyjne przyczyniają się do łagodzenia zmian klimatycznych.

Novel food to także produkty z dodatkiem mąki z owadów. Do niedawna owady jadalne były zbierane głównie w środowisku naturalnym, ale hodowla owadów przeznaczonych do spożycia przez ludzi i zwierzęta jest obecnie coraz bardziej popularna. Owady jadalne są dobrym źródłem białka, kwasów tłuszczowych, witamin i minerałów, a ich profil odżywczy zależy od gatunku. Owady mogą być również odżywczym i zrównoważonym źródłem składnikiem żywności dla ludzi i paszy dla zwierząt. Profil aminokwasów owadów odpowiada potrzebom żywieniowym ludzi, ryb, drobiu, świń i zwierząt towarzyszących. Obecność niezbędnych nienasyconych kwasów linolowych (omega-6) i α-linolenowych (omega-3), a także wysoki poziom kwasu laurynowego i oleinowego ma duże znaczenie w tworzeniu spersonalizowanych strategii żywienia. Hodowla owadów jadalnych ma duży potencjał rozwojowy. Wg raportu ONZ konsumpcja owadów może być pomocna w walce z głodem na świecie. Jest ważnym elementem uzupełniania niedoborów białka paszowego na obszarach o niskim areale upraw roślin wysokobiałkowych. Wg badania IPIFF (International Platform for Insects as Food and Feed – Międzynarodowej Platformy Owadów Żywności i Pasz) prognozuje się dla branży „owadziej” duży wzrost produkcji w najbliższych kilku latach. Jest to nawet do 1,2 mln ton w 2025 roku i 3 mln ton do 2030. Wskazuje się też na wykorzystanie 10% produkcji owadów do celów spożywczych. Pozostała część przeznaczona będzie na cele paszowe dla różnych gatunków zwierząt w tym akwakultury, zwierząt ozdobnych, towarzyszących oraz gospodarskich.

W dziedzinie żywienia ludzi eksperci EFSA wyrazili pozytywną opinię dla stosowania owadów jako żywności, stwierdzając że jest bezpieczna w proponowanych stosowaniach – w herbatnikach, przekąskach, batonach i makaronach. W unijnym wykazie nowej żywności znalazły się trzy rodzaje owadów. Dopuszczono do stosowania spożywczego jako novel foods larwy mącznika, szarańczę wędrowną, odtłuszczoną mąkę ze świerszczy domowych, larwy pleśniakowca lśniącego w postaci mrożonej, pasty, suszonej i sproszkowanej. Owady już teraz mogą być stosowane do produkcji żywności w krajach Unii Europejskiej. Mąka ze świerszczy domowych jest przeznaczona do wieloziarnistych chlebów i bułek, ciasteczek, herbatników, batonów zbożowych oraz przetworów mięsnych i zup. Według zaleceń zawartych w unijnym dokumencie w pieczywie wieloziarnistym mogą znaleźć się maksymalnie 2 g mąki ze świerszczy na 100 g produktu. Zbożowe batony mogą zawierać jej nieco więcej – 3 g na 100 g produktu.

Zatwierdzenie kolejnych owadów jako nowej żywności, daje impuls do ogólnego rozwoju branży. W związku z tym konieczne jest usuniecie barier kulturowych, psychologicznych i regulacyjnych by sektor mógł się rozwijać. Dużą zaletą owadów jest możliwość wdrożenia tzw. obiegu zamkniętego w gospodarce rolno-przemysłowej, ponieważ składniki odżywcze obecne w produkcie ubocznym, mogą zostać ponownie wprowadzone do łańcucha żywnościowego jako surowce wtórne w postaci paszy dla owadów. Ich hodowla ma niewielki wpływ na środowisko naturalne w porównaniu z tradycyjną hodowlą zwierząt i jest rozpatrywana jako rozwiązanie mające na celu zapewnienie zrównoważonego wykorzystania zasobów do produkcji żywności.

Produkty z dodatkiem sproszkowanych owadów są popularne w wielu krajach na świecie. W Polsce są to artykuły niszowe, trudno dostępne i są raczej atrakcją dla części konsumentów. Część konsumentów jednak nadal obawia się spożywać owady. Eksperci podkreślają jednak, że mąka i inne wyroby z owadów są nowymi produktami i wymagają różnych badań sprawdzających ich wpływ na zdrowie człowieka.

Na całym świecie powstaje wiele nowych firm działających w tej branży. Np. Mighty Cricket (Ameryka) dzięki swojej kreatywności dodaje drobno zmielone domowe świerszcze do smakowych proteinowych proszków lub płatków owsianych, mieszanek na gofry, naleśników i batonów. Produkty tej firmy zawierają dużą ilość białka i wartości odżywczych, a jednocześnie świetnie smakują. Młoda firma Illegal Oats, postawiła sobie za cel przekonanie ludzi do spożywania jadalnych owadów jako regularnej przekąski lub śniadania. Ich głównym konceptem jest dodanie białka owadów do granoli. Firma Farminsect (Niemcy) kładzie nacisk na odkrywanie na nowo praktyk rolniczych w zakresie produkcji owadów. Ich technologia pozwala rolnikom, niemających wcześniejszego doświadczenia, szybko nauczyć się, jak skutecznie zbierać owady. Tworzy również zamknięty cykl, w którym z hodowli owadów powstaje pasza dla zwierząt gospodarskich, które z kolei wytwarzają odpady, a te można ponownie wykorzystać do hodowli owadów. Dzięki temu rolnictwo jest samowystarczalne i zrównoważone.

Zgoda Komisji Europejskiej na wykorzystanie owadów jest impulsem do pojawienia się nowych produktów także na polskim rynku.

Celem zadania jest zwiększenie konkurencyjności polskich producentów roślinnych surowców białkowych i owadów jadalnych na rynku europejskim i światowym, co ma znaczenie strategiczne, ekonomiczne i społeczne.

Wspieranie rozwoju sektora nowej żywności spowoduje w rezultacie pozytywne efekty ekonomiczne pozostałych sektorów produkcji żywności.

W związku z powyższym IBPRS-PIB przeprowadzi screening dostępnych na rynku nowych surowców roślinnych bogatych w wartościowe białko i substancje bioaktywne, w tym roślin strączkowych i konopi siewnych oraz nowych surowców pochodzących z owadów. Celem działań będzie wskazanie ich przydatności technologicznej do poprawy składu oraz parametrów sensorycznych/teksturotwórczych finalnych produktów spożywczych. Oprócz charakterystyki żywieniowej wskazane zostaną kierunki przetwórstwa mające na celu wykorzystanie wartościowych krajowych surowców roślinnych. Badania pozwolą na rekomendację surowców roślinnych do stosowania w produktach spożywczych, w tym wegańskich. Wykonany zostanie szereg analiz fizykochemicznych i reologicznych oraz ocena bezpieczeństwa mikrobiologicznego. Badania pozwolą na rekomendację surowców roślinnych i pochodzących z owadów do stosowania w żywności skoncentrowanej oraz w produktach piekarskich. Wyniki prowadzonych prac będą opublikowane na stronie internetowej IBPRS-PIB.

Uzyskane dane posłużą do promocji nowych źródeł białka, pozwalając na przepływ informacji o ich właściwościach i jakości. Przygotowane zostaną rekomendacje dla producentów żywności w odniesieniu do jakości nowych komponentów, które stanowić będą pomoc producentom w zakresie wytwarzania novel food i doskonalenia procesów przetwórczych w różnych skalach. Efektem działań będzie zwiększenie wiedzy o własnościach i możliwych kierunkach wykorzystania nowych źródeł białka, podążanie za nowymi trendami w żywieniu i żywności.

Harmonogram realizacji zadania:

• styczeń – marzec 2024 r. – określenie wartości odżywczej i bezpieczeństwa mikrobiologicznego wybranych mąk z nasion strączkowych, mąki konopnej oraz z owadów jadalnych.

• kwiecień – czerwiec 2024 r. – wyznaczenie przydatności technologicznej ww. nowych komponentów poprzez przeprowadzenie badań reologicznych, tekstury i badań sensorycznych.

• lipiec – wrzesień 2024 r. – zastosowanie przebadanych surowców do wytwarzania nowej żywności skoncentrowanej (sosy), słodkich wyrobów cukierniczych (ciastka) oraz pieczywa (chleb/bułka). Porównanie cech teksturowych (twardość, adhezyjność, spoistość, sprężystość, gumowatość) „novel food” z cechami żywności konwencjonalnej.

• październik – grudzień 2024 r. – badania sensoryczne nowych wzbogaconych produktów „novel food” i porównanie ich z żywnością konwencjonalną.

Osoba odpowiedzialna: w MRiRW – mgr Mirosława Tereszczuk i w IBPRS-PIB – dr inż. Elżbieta Wojtowicz

Celem pracy jest opracowanie technologii opartej na wykorzystaniu środowiskowych szczepów bakterii i naturalnych przeciwutleniaczy w kształtowaniu jakości i bezpieczeństwa produktów mięsnych dla małego przetwórstwa w związku z obniżeniem dozwolonej ilości azotanu(III) sodu stosowanego w peklowaniu mięsa w Unii Europejskiej.

Azotany(III) to substancje jak dotąd niezastąpione w przetwarzaniu mięsa, kształtują właściwości fizyko-chemiczne (pożądaną barwę, smak oraz zapach), stabilność oksydacyjną, a także hamuje rozwój niektórych niepożądanych drobnoustrojów, w tym bakterii Clostridium botulinum wytwarzającą silnie trującą toksynę jadu kiełbasianego. Niezależnie od korzyści wynikających ze stosowania azotanów(III), wiadomo, że związki te mogą być prekursorami nitrozoamin z których część jest rakotwórcza. W opinii EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) ilości łącznie pobieranych przez ludzi, celowo dodawanych do żywności azotanów(III) i (V) oraz ich zanieczyszczeń w żywności może przekraczać wyznaczone dla tych związków dziennej dopuszczalnej dawki (ADI), w przypadku niektórych grup osób, w tym dzieci. W związku z powyższym Komisja Europejska podjęła decyzję (Rozporządzenie Komisji UE nr 2023/2018) o obniżeniu maksymalnego dozwolonego poziomu azotanu(III) sodu stosowanego w przetwarzania mięsa w UE, w pierwszym etapie z 120 mg/kg do 100 mg/kg, zachowując 24 miesięczny okres przejściowy dla producentów. Ponadto wprowadzone zostaną maksymalne poziomy pozostałości tych związków w wyrobie gotowym. Nowe wymogi prawne zaczynają obowiązywać od 9 października 2025 roku. W drugim etapie planowane jest dalsze obniżenie ilości stosowanego azotanu(III) sodu, nawet do 50 mg/kg.

Istotne zmniejszenie ilości azotanów(III) w procesie peklowania mięsa może niekorzystnie wpłynąć na jakość i trwałość wędlin wytwarzanych metodami tradycyjnymi przez małych przetwórców i w gospodarstwach rolniczych funkcjonujących w ramach, krótkich łańcuchów dostaw, gdzie w bardzo ograniczonym zakresie stosuje się inne chemiczne substancje dodatkowe, tak jak ma to miejsce w dużym konwencjonalnym przemyśle mięsnym.

W zadaniu planuje się opracowanie prostej w zastosowaniu przez małych przetwórców technologii opartej na zastosowaniu środowiskowych mikroorganizmów pozyskiwanych z naturalnych źródeł np. serwatki kwasowej, izolowanych z tradycyjnych produktów mięsnych czy środowiska oraz naturalnych przeciwutleniaczy (przyprawy, zioła) w kształtowaniu jakości, trwałości i bezpieczeństwie zdrowotnym produktów mięsnych surowych, fermentowanych i poddawanych obróbce cieplnej wytwarzanych z obniżoną ilością azotanu(III) sodu. Udział wybranych mikroorganizmów, w tym szczepów bakterii fermentacji mlekowej (LAB) w kształtowaniu pożądanych cech jakościowych produktów mięsnych związany jest z aktywnością enzymów bakterii tj. reduktazy azotanowej (NR), syntazy tlenku azotu (NOS), peroksydazy glutationowej (GPx), dysmutazy ponadtlenkowej (SOD), reduktazy glutationowej (GR) i innych oraz wytwarzania szeregu substancji będących produktami szlaków metabolicznych bakterii, w tym kwasu mlekowego, octowego, pirogronowego oraz bakteriocyn o przeciwdrobnoustrojowych właściwościach.

W badaniach, które będą prowadzone w warunkach półtechniki (IBPRS-PIB) i przemysłowych (pilotażowe produkcje wyrobów w wybranych zakładach oraz pozyskanie serwatki kwasowej z ekologicznego gospodarstwa produkcji serów) zostaną przygotowane technologie wytwarzania produktów mięsnych obrabianych cieplnie i surowo dojrzewających z ograniczonym dodatkiem azotanu(III) sodu. Produkty mięsne wytworzone w ramach pilotażu w zakładach mięsnych będą ocenione bezpośrednio po produkcji i po przechowywaniu. Dokonana zostanie ocena fizyczna, chemiczna, mikrobiologiczna i sensoryczna w zakresie niezbędnych cech jakościowych związanych z ograniczeniem lub wyeliminowaniem azotanów(III). Oceniona zostanie wartość odżywcza, trwałość i bezpieczeństwo zdrowotne wyrobów mięsnych. Podczas badań okresu trwałości zostanie zwrócona szczególna uwaga na profil mikrobiologiczny produktów, poziom zanieczyszczeń mikrobiologicznych, (w tym bakterii patogennych) które ograniczają trwałość przechowalniczą oraz zmiany oksydacyjne. Z oznaczeń fizykochemicznych zostaną wykonane między innymi następujące analizy: skład chemiczny, kwasowość, tekstura, analiza barwy i jej trwałości podczas przechowywania, profil kwasów tłuszczowych, zawartość resztkowych azotanów (III) i (V) i stabilność oksydacyjna.

Efektem prac będzie opracowanie technologii i standardów produkcji wyrobów mięsnych wytwarzanych w małej skali z obniżoną ilością azotanu(III) sodu dodawanego do mięsa charakteryzujących się bardzo dobrą jakością i trwałością, co umożliwi dostosowanie się małych producentów do nowych przepisów UE. Ponadto opracowana i udostępniona technologia (ogólnodostępne wyniki badań) implementowana do przetwórstwa niewątpliwie przyczyni się do wzrostu konkurencyjności krajowych wyrobów tradycyjnych wytwarzanych w małej skali i dalszego rozwoju krótkich łańcuchów dostaw żywności pochodzenia zwierzęcego w Polsce.

W ramach realizacji zadania 4 Opracowanie technologii i standardów produkcji wyrobów mięsnych ze zmniejszonym dodatkiem azotynu sodu dla małego przetwórstwa planuje się udział ekspertów IBPRS-PIB w międzynarodowej konferencji ICoMST2024: 70th International Congress of Meat Science and Technology, Brazylia, 18-23 sierpnia 2024 r. w celu prezentacji wyników uzyskanych badań. ICoMST2024 to najważniejsza konferencja dotycząca obszarów rolnictwa, prezentacji najnowszych badań związanych z hodowlą zwierząt rzeźnych, pozyskiwaniem mięsa i jego przetwarzaniem. Organizowana jest raz w roku przez wcześniej wybrany kraj. Planowane jest zgłoszenie na w/w konferencje dwóch doniesień naukowych (dotyczące aspektów związanych z utlenianiem lipidów oraz kształtowaniem cech jakościowych i trwałości produktów mięsnych wytwarzanych ze zmniejszoną ilością azotynu sodu), które będą przedstawiane przez dwóch wydelegowanych ekspertów z IBPRS-PIB realizujących zadanie, którzy specjalizują się w tych obszarach badań.

Harmonogram realizacji zadania:

I kwartał 2024 r.

• Prace metodyczne nad technologią, w tym dobór bakterii środowiskowych kwasu mlekowego (ekologiczna serwatka kwasowa, szczepy bakterii izolowane z żywności wytwarzanej metodami tradycyjnymi) charakteryzujących się określonymi właściwościami biochemicznymi mogących kształtować pożądane cech jakościowe produktów mięsnych z ograniczoną ilością azotanu (III) sodu.

• Opracowanie technologii przygotowywania szczepionek startowych opartych na środowiskowych bakteriach fermentacji mlekowej na potrzeby produkcji przemysłowej.

• Dobór naturalnych przeciwutleniaczy wspomagających proces peklowania.

• Przygotowania organizacyjno-techniczne w wybranym zakładzie mięsnym do wstępnych produkcji doświadczalnych wyrobów surowo dojrzewających i poddawanych obróbce cieplnej z ograniczoną ilością azotanów(III).

• Rozpoczęcie serii wstępnych produkcji doświadczalnych produktów mięsnych w oparciu o założone rozwiązania.

II kwartał 2024 r.

• Kontynuacja produkcji doświadczalnych rozpoczętych w I kwartale 2024 roku. Kontrola procesu produkcji.

• Przeprowadzenie badań fizykochemicznych (min. kwasowość, skład chemiczny, stabilność barwy, tekstura, profil kwasów tłuszczowych, zmiany oksydacyjne, zawartość resztkowych azotanów (III) i (V)), mikrobiologicznych (bakterie stanowiące mikroflorę produktów – stan liczbowy i jakościowy, patogeny) i sensorycznych wytworzonych produktów po produkcji i przechowywaniu.

• Analiza uzyskanych wyników, w tym efektywności peklowania mięsa z ograniczoną ilością azotanu(III) sodu z zastosowaniem szczepów środowiskowych i/lub naturalnych przeciwutleniaczy, analiza przemian azotanów(III) i (V), badania stabilności barwy podczas przechowywania.

Optymalizacja procesu.

III kwartał 2024 r.

• Przeprowadzenie pilotażowych produkcji doświadczalnych wyrobów mięsnych surowych dojrzewających i poddawanych obróbce cieplnej w zakładach z oceną skuteczności zaproponowanych rozwiązań technologicznych. Ocena powtarzalności produkcji.

• Ocena wartości odżywczej, trwałość i bezpieczeństwo zdrowotnego wyrobów mięsnych wytworzonych z ograniczonym dodatkiem azotanów (III) z zastosowaniem bakterii środowiskowych.

• Przeprowadzenie badań przechowalniczych z oceną jakości sensorycznej, fizykochemicznej i mikrobiologicznej.

• Analiza uzyskanych wyników badań z oceną powtarzalności jakości wytworzonych produktów.

IV kwartał 2024 r.

• Kontynuacja i zakończenie badań przechowalniczych produktów.

• Opracowanie uzyskanych wyników.

• Przygotowanie sprawozdania wraz z opisem technologii i standardem produkcji wyrobów mięsnych z ograniczoną ilością azotanu (III) sodu dla małych producentów.

• Przygotowanie publikacji.

Osoba odpowiedzialna: w MRiRW – mgr Paweł Tkaczyk i w IBPRS-PIB – dr inż. Piotr Szymański

Produkty fermentowane stanowią znaczący segment rynku produktów żywnościowych. Aczkolwiek rocznik statystyczny (rolnictwa) nie wyodrębnia kategorii produktów fermentowanych w grupie warzyw przetworzonych, należy jednak zwrócić uwagę, że zawarte w roczniku dane, pokazują wyraźny wzrost produkcji warzyw przetworzonych. Ponadto, lokalni producenci kiszonek oraz obserwacja rynku detalicznego, wskazuje na duży potencjał rynkowy kiszonek z tendencją wzrostową. Mając na uwadze rosnącą popularność na świecie warzyw fermentowanych, aktualne trendy żywieniowe oraz fakt, ze już obecnie kiszone warzywa (kapusta, ogórki) eksportowane są nie tylko do krajów Unii, ale także Azji, można przyjąć, że produkcja kiszonek ma duży potencjał eksportowy.

Kiszonki, jako przetwory warzywne, należą do grupy produktów żywnościowych nadających się do sprzedaży RHD (rolniczy handel detaliczny). Jako produkty minimalnie przetworzone i niezawierające niepożądanych przez konsumentów dodatków (tzw. czysta etykieta), wpisują się w zalecenia dietetyczne i zaspokajają zapotrzebowanie rynkowe. Charakterystyczną cechą kiszonek jest ich duża różnorodność asortymentowa i jakościowa oraz brak standaryzacji ze względu na brak przepisów definiujących parametry jakościowe. Brak regulacji prawnych odnoszących się bezpośrednio do żywności fermentowanej powoduje, że problematyczna staje się ocena ich jakości w odniesieniu do wskaźników fizyko-chemicznych i mikrobiologicznych. Pomimo, iż kiszonki na ogół uważane są za bezpieczne do spożycia, a nawet określane jako polskie superfoods, to jednak nie wiadomo czy wszystkie spełniają wymogi bezpieczeństwa. Proces otrzymywania kiszonek obejmuje fermentację mlekową, która jest bezpieczną metodą konserwacji surowców rolnych (biokonserwacja). Jednakże, w wyniku niewłaściwego przebiegu procesu fermentacji, możliwe jest wprowadzanie na rynek produktów o złej jakości, zwłaszcza mikrobiologicznej. Wskazane jest zatem określenie standardów jakości jakim powinny odpowiadać kiszonki warzywne.

Celem zadania jest próba ustalenia „złotego standardu” /wzoru/punktu/modelu odniesienia produktów pochodzenia warzywnego otrzymanych w wyniku fermentacji mlekowej.

W pierwszej kolejności objęte badaniami byłyby produkty najbardziej popularne na polskim rynku tj. kapusta kiszona, ogórki kiszone i buraczki. Planowane jest określenie parametrów monitorowania jakości, w tym parametrów fizykochemicznych, poziomu amin biogennych, zawartości mikroorganizmów w kiszonkach oraz wyróżników organoleptycznych., a także opracowanie instrukcji kiszenia z użyciem starterów fermentacji (kultur starterowych bakterii mlekowych).

Prace będą obejmować:

− Diagnoza rynku obejmująca m.in. zgromadzenie materiału- w postaci kiszonek dostępnych na rynku (w sklepach, marketach, na bazarach,

− Określenie wyróżników jakości kiszonek: analiza fizykochemiczna, w tym poziom amin biogennych, badania mikrobiologiczne i sensoryczne. Planowane jest również określenie mikrobioty losowych próbek kiszonek,

− Określenie poziomu poszczególnych wyróżników jakości- „diagnoza stanu”,

− Wyznaczenie poziomów dopuszczalnych w odniesieniu do prawa żywnościowego,

− Opracowanie instrukcji technologicznych dla RHD.

Harmonogram realizacji zadania:

• I – III kwartał 2024 r. – Diagnoza rynku obejmująca m.in. zgromadzenie materiału- w postaci kiszonek dostępnych na rynku (w sklepach, marketach, na bazarach;

• I – III kwartał 2024 r. – Określenie wyróżników jakości kiszonek: analiza fizykochemiczna, w tym poziom amin biogennych, badania mikrobiologiczne i sensoryczne. Planowane jest również określenie mikrobioty losowych próbek kiszonek;

• III – IV kwartał 2024 r. – Określenie poziomu poszczególnych wyróżników jakości – „diagnoza stanu”;

• IV kwartał 2024 r. – Wyznaczenie poziomów dopuszczalnych w odniesieniu do prawa żywnościowego;

• IV kwartał 2024 r. – Opracowanie instrukcji technologicznych dla RHD.

Osoba odpowiedzialna: w MRiRW – dr Joanna Trybus i w IBPRS-PIB dr inż. Katarzyna Piasecka-Jóźwiak

Celem zadania jest określenie wymogów jakościowych dla mrożonych warzyw takich, jak marchew, fasolka szparagowa, brokuły, kalafiory i cebula pochodzących z upraw konwencjonalnych, pozwalających na ograniczenie strat oraz zachowanie wysokiej jakości odżywczej i bezpieczeństwa zdrowotnego, umożliwiających obrót handlowy na platformach obrotu żywnością lub innych regulowanych rynkach rolnych. Przetwórstwo owoców i warzyw jest ważną gałęzią polskiego przemysłu rolno-spożywczego. Z uwagi na sezonowość krajowej produkcji, przemysł przetwórczy i przechowalnictwo odgrywają ważną rolę w zapewnieniu konsumentom nieprzerwanego dostępu do warzyw i ich przetworów. Dominującymi w sprzedaży krajowej i zagranicznej produktami przetwórstwa warzyw są mrożonki, produkty o długim okresie przydatności do spożycia, gwarantujące ochronę jakości żywieniowej i zdrowotnej, a także wnoszące wkład w globalne bezpieczeństwo żywnościowe (w Polsce w 2019 r. wynosiło 5,8%) w obliczu zmian pandemicznych, geopolitycznych i zmian klimatu, poprzez ochronę zasobów ziemi, wody i różnorodności biologicznej, a także ograniczanie strat i marnowania żywności.

Jakość mrożonych warzyw uzależniona jest od wielu czynników, takich jak: rodzaj produktu, zmiany jakościowe zachodzące podczas przetwarzania i przechowywania, rodzaj opakowania, sposób przygotowania do konsumpcji (np. stopień blanszowania). Jedynie 22% Polaków przyznaje, że wybiera posiłki zbilansowane zgodnie z piramidą żywienia, gdzie warzywa są u jej podstawy. U konsumentów obserwowane jest zjawisko niedożywienia jakościowego związanego z niską wartością odżywczą posiłków. Wzrost zainteresowania konsumentów żywnością mrożoną, w tym warzywami, coraz częściej związana z ograniczeniem spożycia mięsa i wyrobów z jego udziałem, a także z zaletą szybkiego przygotowania i wysoka wartością odżywczą posiłków. Konsumenci dokonują świadomych wyborów żywieniowych i zdrowotnych, skierowanych na coraz częściej na produkty roślinne, przygotowane z poszanowaniem środowiska i zasobów naturalnych, planują racjonalnie zakupy i ograniczają marnowanie żywności.

Materiał badawczy stanowić będą mrożone warzywa z sezonu 2023 i 2024 zakupione w handlu detalicznym i hurtowym od czołowych producentów mrożonej żywności pochodzące z upraw konwencjonalnych. Wstępna ocena będzie oparta na określeniu jakości ogólnej, w tym głównych wad mrożonych warzyw dostępnych w obrocie handlowym, wpływających na zachowanie wysokiej jakości odżywczej i bezpieczeństwa zdrowotnego produktu, istotnych w wyborze konsumenckim. Wyniki oceny jakościowej pozwolą na ustalenie właściwego okresu przechowywania warzyw mrożonych i przyczynią się do ograniczenia ilości przeterminowanej, niezgodnej z wymaganiami żywności oraz do wzrostu świadomości rolników i małych przedsiębiorców sektora rolniczego oraz dystrybutorów żywności, w zakresie ograniczenia zjawiska jej marnowania. Popularyzacja rezultatów prac stanowić będzie źródło informacji o ogólnej jakości, walorach sensorycznych, a także wartościach składników odżywczych, mrożonych warzyw dostępnych na krajowym rynku handlowym.

Warzywa, postrzegane są przez Polaków jako podstawa zdrowego sposobu odżywania, jako budujące odporność organizmu i korzystnie wpływające na samopoczucie. Uzyskane dane posłużą do promocji rodzimych producentów warzyw, pozwalając na przepływ informacji o ich jakości. Stanowić będą pomoc producentom w zakresie wytwarzania i doskonalenia procesów przetwórczych w przemysłowej skali, jak i w ramach rolniczego handlu detalicznego.

Harmonogram realizacji zadania:

• styczeń – marzec 2024 r. – Analiza rynku producentów mrożonych warzyw pochodzących z upraw konwencjonalnych, w kierunku dostępności owoców w obrocie handlowym. Analiza podawanych na opakowaniach, przez producentów mrożonych warzyw okresów przechowywania, w kontekście przewidzianych normami i odniesienie ich do jakości produktów,

• luty – czerwiec 2024 r. – Ocena parametrów jakościowych mrożonych warzyw (kalafior, brokuły fasolka szparagowa, cebula), pochodzących z upraw w 2023 r., pozyskanych z chłodni i obrotu handlowego detalicznego: analizy fizykochemiczne, teksturometryczne, ocena potencjału biologicznego warzyw w odniesieniu do ich wartości odżywczej i energetycznej oraz gęstości odżywczej. Analiza sensoryczna obejmująca ocenę wyróżników konsystencji, zapachu, smaku i ogólnej atrakcyjności produktu,

• lipiec – listopad 2024 r. – Ocena parametrów jakościowych mrożonych warzyw pochodzących z upraw konwencjonalnych w 2024 r., pozyskanych z chłodni i obrotu handlowego detalicznego: analizy fizykochemiczne, teksturometryczne, ocena potencjału biologicznego warzyw w odniesieniu do ich wartości odżywczej i energetycznej oraz gęstości odżywczej oraz oznaczenie ilości środków ochrony roślin. Analiza sensoryczna, obejmująca ocenę wyróżników konsystencji, zapachu, smaku i ogólnej atrakcyjności produktu,

• listopad – grudzień 2024 r. – Analiza uzyskanych wyników, dotyczących jakości mrożonych warzyw dostępnych w obrocie handlowym w sezonie 2023/2024. Przygotowanie sprawozdania, informacji zamieszczonych na stronie internetowej Instytutu i wytycznych jakościowych w odniesieniu do mrożonych warzyw.

Osoba odpowiedzialna: w MRiRW – dr Joanna Trybus i w IBPRS-PIB – dr inż. Joanna Markowska

Polska, ze względu na uwarunkowania klimatyczno-glebowe oraz wieloletnią tradycję, jest potentatem w produkcji sadowniczej. Przoduje w światowej produkcji m.in. jabłek, czarnych porzeczek, truskawek, aronii. W Polsce uprawianych jest wiele gatunków owoców, które ze względu na swój potencjał prozdrowotny można zaliczyć do kategorii tzw. superowoców. Są to m.in. aronia, rokitnik, dzika róża, jagoda kamczacka, dereń i wiele innych. Owoce te, ze względu na często specyficzne cechy smakowo-zapachowe, niezbyt wysokie plony czy trudności w przetwarzaniu, nie są szeroko używane w przemyśle owocowo-warzywnym. Przetwory z nich znajdują jednak coraz większą grupę zwolenników, stawiających w swoich wyborach konsumenckich na pierwszym miejscu zdrowie swoje i rodziny.

Zyskujący ostatnio na znaczeniu, ze względu na sprzyjające przepisy prawne i dotacje, rolniczy handel detaliczny, jest doskonałym środkiem wspierania rozwoju przetwórstwa opartego na lokalnych uprawach krajowych superowoców. Produkty z nich otrzymywane w warunkach przydomowych przetwórni, na niewielką skalę, mimo często wyższej ceny stosunku do wyrobów dużego przemysłu, odznaczają się wysoką jakością, zachowaniem cennych właściwości żywieniowych i organoleptycznych; są ponadto pozytywnie postrzegane przez bardziej świadomych odbiorców jako produkty lokalne, o niskim śladzie węglowym.

W zadaniu badawczym planuje się opracowanie wytycznych do produkcji bezpiecznych i wartościowych przetworów z polskich superowoców, możliwych do wdrożenia w warunkach gospodarstw rolnych, również w ramach rolniczego handlu detalicznego. W pierwszym etapie przedmiotem opracowania będą produkty z aronii. Polska jest największym producentem tych owoców na świecie, produkując ok. 90 % światowych zbiorów. Zbiory aronii w Polsce są szacowane na 45-50 tys. ton.

Aronia czarnoowocowa (Aronia melanocarpa Michx.) jest owocem o udowodnionych naukowo właściwościach zdrowotnych, związanych przede wszystkim z wysoką zawartością naturalnych przeciwutleniaczy, jakimi są związki fenolowe – antocyjany, katechiny, kwasy fenolowe. Aronia jest jednym z najbogatszych źródeł tych związków w przyrodzie. Zawiera ponadto inne cenne składniki takie jak witaminy (C, B2, B6, E, P, PP, prowitamina A) i minerały (np. molibden, mangan, miedź, bor, jod i kobalt). Badania naukowe udowodniły skuteczność przetworów z aronii w zapobieganiu i wspomaganiu leczenia wielu chorób związanych ze stresem oksydacyjnym, takich jak nowotwory, choroby układu sercowo-naczyniowego (nadciśnienie, miażdżyca) oraz szeregu innych schorzeń tzw. cywilizacyjnych i związanych ze starzeniem się organizmu. Z tego względu popularność i konsumpcja przetworów z aronii rośnie gwałtownie w ostatnich latach, a Polska powinna wykorzystać tę szanse promując krajowe przetwory z aronii w Europie i na świecie.

Celem zadania będzie określenie optymalnego terminu zbioru owoców aronii z uwzględnieniem wybranych parametrów fizykochemicznych oraz zaproponowanie technologii przetwarzania tych owoców na produkty o wysokiej jakości organoleptycznej i pro-zdrowotnej. Potrzebę takiego opracowania zgłosił m.in. Zarząd Krajowego Zrzeszenia Plantatorów Aronii „Aronia Polska”, z prośbą o włączenie badań do zadań finansowanych przez MRiRW.

Harmonogram realizacji zadania:

I kwartał 2024 r.
− przegląd produktów z aronii dostępnych na rynku w handlu detalicznym i E-commerce,

− zbadanie zawartości polifenoli i antocyjanów w wybranych produktach handlowych.

II kwartał 2024 r.

− opracowanie w skali laboratoryjnej technologii produkcji akceptowalnych sensorycznie produktów z aronii o wysokiej zawartości związków fenolowych i antocyjanów, tj. soki, nektary, produkty słodzone typu dżemy, syropy,

− badania przechowalnicze opracowanych produktów.

III kwartał 2024 r.

− badanie zmian zawartości polifenoli, antocyjanów, cukrów i kwasów w trakcie dojrzewania owoców aronii w wybranym gospodarstwie sadowniczym.

IV kwartał 2024 r.

− c.d. badań technologicznych i analitycznych, korekta receptur i parametrów procesu,

− opracowanie wyników.

Osoba odpowiedzialna: w MRiRW – mgr inż. Rafał Sęk i w IBPRS-PIB – dr hab. inż. Krystian Marszałek, prof. IBPRS-PIB

Celem projektu jest zidentyfikowanie kluczowych aspektów związanych z emisjami gazów cieplarnianych i opracowanie jednolitych standardów metodologii analizy śladu węglowego dla branży mleczarskiej i mięsnej.

Ochrona środowiska naturalnego poprzez m.in. zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych to obowiązek producentów żywności. Wielkim wyzwaniem jest osiągnięcie neutralności dla klimatu do 2050 roku. Rolnictwo i przemysł rolno-spożywczy, a w szczególności przemysł mleczarski i mięsny, wymagają znacznego naukowego wsparcia w zakresie wdrażanych metod i technologii, aby dostosować się do rosnących wymagań prośrodowiskowych i minimalizacji oddziaływania na zmiany klimatu oraz środowisko naturalne. Gospodarka energetyczna w Polsce charakteryzuje się nadmiernym zużyciem energii, surowców i materiałów. Zatem, niezwykle ważnym problemem jest racjonalne ich użytkowanie we wszystkich gałęziach gospodarki. Potrzeba opracowania jednolitych standardów metodologii analizy śladu węglowego dla produktów spożywczych wynika również z zapotrzebowania przedsiębiorstw i producentów żywności w Polsce, które są podmiotem o znaczeniu strategicznym również dla bezpieczeństwa żywnościowego w kraju.

Przemysł mleczarski jest rozległą dziedziną gospodarki, obejmuje przedsiębiorstwa, które zajmują się skupem i przerobem mleka na produkty mleczarskie, takie jak: mleko spożywcze, masło, śmietana, sery dojrzewające, topione i twarogowe, napoje mleczne, mleko w proszku oraz kazeina i lody. W Polsce baza surowcowa przemysłu mleczarskiego opiera się na dostawcach indywidualnych, którzy produkują rocznie ponad 11 mld litrów mleka. Produkcja mleka jest bardzo rozproszona. Organizacja mleczarstwa opiera się na spółdzielczości mleczarskiej. Zakłady przetwórstwa mleka obsługują głównie rynek krajowy (90% sprzedaży).

Przemysł mięsny jest jednym z filarów sektora spożywczego w Europie. W 2019 r. unijny sektor mięsny wyprodukował około 22,8 mln ton wieprzowiny, 6,9 mln ton wołowiny, 0,5 mln ton mięsa baraniego i koziego oraz 13,3 mln ton mięsa drobiowego. Przemysłowa produkcja mięsa wpływa na zmiany klimatu i degradację zasobów z powodu nadmiernego wypasu, emisji metanu i zużycia paliw kopalnych.

Polska jest szóstym, co do wielkości produkcji żywności krajem w UE. Obliguje to do podejmowania działań w celu zapewnienia jakości i bezpieczeństwa żywności, ale także do identyfikacji i monitorowania kluczowych aspektów środowiskowych w całym łańcuchu żywnościowym, w tym ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Produkcja mięsa, mleka i ich przetwórstwo jest jedną z kluczowych gałęzi przemysłu wpływających na stan środowiska. Jednym ze sposobów zmniejszenia wpływu tej produkcji jest realizacja celów gospodarki o obiegu zamkniętego, czyli stałe współdziałanie całego łańcucha podmiotów: od rolników, producentów żywności, dostawców i sieci handlowe po konsumentów oraz świadome podejmowanie działań na rzecz środowiska. Istotne zagadnienia, znajdujące umocowanie w dokumentach strategicznych (SZRWRiR, WPR, SOR, F2F, Zielony Ład), dotyczą wskazania działań i mechanizmów umożliwiających opracowanie i wprowadzanie niskoemisyjnych technologii w tych branżach. Plan Strategiczny dla WPR wspiera zrównoważony rozwój polskich gospodarstw w zakresie przetwórstwa. Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie strategii „od pola do stołu” kładzie nacisk na prowadzenie działań z poszanowaniem środowiska naturalnego i obniżeniem emisji. Ponadto, Komisja Europejska planuje wprowadzenie znakowania żywności śladem węglowym w celu promowania zrównoważonej gospodarki. Zasadność prowadzenia prac w tym zakresie jest również potwierdzona w raporcie dotyczący śladu węglowego („The consumerfootprint: Monitoring sustainable development goal 12 with process-based life cycleassessment”). Jest to również zgodne z założeniami Strategii F2F, która m.in.: chce osiągnięcia celów gospodarki o obiegu zamkniętym – zmniejszenie wpływu na środowisko sektorów przetwórstwa spożywczego i handlu detalicznego poprzez podjęcie działań w zakresie transportu, magazynowania, pakowania i odpadów żywnościowych oraz wprowadzenia przejrzystego znakowania żywności (miejscem pochodzenia, wartością odżywczą, wskaźnikami środowiskowymi). Rośnie liczba osób wybierających produkty, które wytworzono z uwzględnieniem ochrony środowiska. Unia Europejska zobowiązała się do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku – oznacza to, że musimy radykalnie zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych i zrekompensować emisje resztkowe (np. z przemysłu lub rolnictwa) poprzez pochłanianie dwutlenku węgla (CO2) z atmosfery ziemskiej za pomocą rozwiązań naturalnych i technologicznych (Wniosek z 30.11.2022 r. 2022/0394 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające unijne ramy certyfikacji usuwania dwutlenku węgla). Zatem, istotne jest opracowanie innowacyjnych technologii i zrównoważonych rozwiązań w zakresie przemysłu spożywczego, przy jednoczesnym zwalczaniu tzw. greenwashingu (niejasnych i wprowadzających w błąd oświadczeń środowiskowych – „pseudoekologiczny marketing”). Wynika, to gównie z faktu, że konsumenci wykazują brak zaufania do wiarygodności oznaczeń żywności związanych ze zrównoważonym rozwojem. Na postawie badań Komisji Europejskiej (2020 r.) stwierdzono, że 53,3% z badanych oświadczeń środowiskowych w UE uznano za niejasne, wprowadzające w błąd lub bezpodstawne, a 40% za nieuzasadnione. Brak wspólnych zasad dla przedsiębiorstw, składających dobrowolne oświadczenia ekologiczne, prowadzi do chaosu i stwarza nierówne szanse na rynku UE, ze szkodą dla rzeczywiście zrównoważonych przedsiębiorstw. Komisja Europejska chce przeciwdziałania zjawisku greenwashingu i wprowadzającym w błąd oświadczeniom dotyczącym ochrony środowiska, jakie znajdują się na etykietach produktów. Zgodnie z pracami Komisji Europejskiej konieczne jest precyzyjne zbadanie i monitorowanie procesów produkcji żywności w kontekście ich oddziaływania na środowisko również w celu wiarygodnego informowania konsumentów (Wniosek z dnia 30.11.2022 r. 2022/0394 (COD) – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie uzasadniania wyraźnych oświadczeń środowiskowych i informowania o nich (dyrektywa w sprawie oświadczeń środowiskowych)). Zatem, istnieje potrzeba opracowania jednolitych standardów metodologii analizy śladu węglowego dla produktów mleczarskich i mięsnych. Kalkulacja CF jest jeszcze nieobowiązkowa, jednakże jest coraz częściej stosowana m.in. ze względu na raportowanie wyników redukcji emisji gazów cieplarnianych przez producentów żywności.

Analiza śladu węglowego wykorzystana na potrzeby benchmarku krajowych producentów będzie istotnym elementem rozwoju polskiego przemysłu w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i energochłonnej. Ponadto, wyniki analiz mogą posłużyć do promocji polskiej żywności znakowanej w przyszłości śladem węglowym. Badania w tym zakresie mają wymiar interdyscyplinarny i wpisują się w Europejska strategię One-Health, Komisji Europejskiej. Do korzyści środowiskowych należy zaliczyć wkład w rozwiązanie problemów wynikających z konieczności racjonalnego użytkowania zasobami naturalnymi oraz sprostanie założeniom biogospodarki. Spodziewane wyniki mają również wymiar ekonomiczny. Wprowadzane modyfikacje istniejących oraz projektowane nowe rozwiązania przemysłowe powinny być możliwie obojętne dla środowiska, niskoemisyjne i bezodpadowe. Prowadzone w ramach tego kierunku badania należy ukierunkować na analizę istniejących procesów technologicznych, identyfikację możliwych do rozwiązania problemów oraz opracowanie nowych rozwiązań technologicznych wpływających istotnie na ślad węglowy produkcji żywności. Wyniki badań można będzie rozpatrywać w wymiarze ekonomicznym, wiążąc je z obniżeniem kosztów eksploatacyjnych, z efektami środowiskowymi i społecznymi, wynikającymi z redukcji zanieczyszczeń. Dodatkowo, wyniki analiz mogą posłużyć do promocji polskiej żywności znakowanej w przyszłości śladem węglowym.

W przypadku uzyskania finansowania na kolejne lata, dla osiągnięcia najlepszego efektu, prace badawcze i analityczne w zakresie CF powinny być kontynuowane i prowadzone przez minimalny okres trzech lat, gdyż branża mleczarska i mięsna obejmuje różnorodny asortyment produktów. Ponadto, opracowane standardy na podstawie danych z jednego okresu badawczego (roku) wymagają weryfikacji na podstawie kolejnych okresów badawczych.

Harmonogram realizacji zadania:

• styczeń – marzec 2024 r. – Analiza rynku produktów rolno-spożywczych wytwarzanych przez krajowy przemysł mleczarski i mięsny. Wybór produktów i analiza procesu ich produkcji.

• kwiecień – sierpień 2024 r. – Identyfikacja procesów jednostkowych w poszczególnych etapach wytwarzania wybranego produktu. Identyfikacja i analiza działań związanych z emisją (pośrednią i bezpośrednią) gazów cieplarnianych na etapach produkcji.

• wrzesień – grudzień 2024 r. – Opracowanie metodyki analizy CF dla wybranego produktu. Porównanie śladu węglowego pomiędzy krajowymi producentami branży mleczarskiej i mięsnej. Przygotowanie raportu z badań. Przygotowanie publikacji, a także materiałów do prezentacji na konferencjach naukowych.

Osoba odpowiedzialna: w MRiRW – mgr Mirosława Tereszczuk i w IBPRS-PIB – dr inż. Magdalena Wróbel-Jędrzejewska

Celem zadania jest wzmocnienie współpracy pomiędzy instytutem badawczym a jednostkami doradztwa rolniczego poprzez zintensyfikowanie procesu transferu nowatorskiej wiedzy oraz dobrych praktyk z obszaru nauki do praktyki rolniczej i wsparcia doradztwa w zakresie RHD. Osiągniecie celu będzie możliwe poprzez realizację działań szkoleniowych i upowszechnieniowych, podnoszenie kompetencji kadr doradczych oraz wspieranie współpracy między partnerami systemu AKIS.

1. W ramach transferu wiedzy planuje się udział w trzech targach targach/pokazach rolniczych organizowanych przez ODRy z różnych województw:

• Krajowe Dni Pola – organizowane przez Podkarpacki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Boguchwale,

• Dni Pola – organizowane przez Wielkopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego,

• Drzwi otwarte – organizowane przez Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego.

W czasie tych wydarzeń zostaną nawiązane kontakty pomiędzy przedstawicielami organów doradczych a pracownikami naukowymi a wymiana doświadczeń polegać będzie z jednej strony na promocji nowych technologii produkcji wyrobów mięsnych (transfer nowatorskiej wiedzy do praktyki rolniczej), z drugiej natomiast dla naukowców będzie to doskonała możliwość zapoznania się z realnymi potrzebami i problemami, z jakimi borykają się polscy producenci żywności. Pokazy będą polegać na prezentacji i degustacji wyrobów mięsnych wyprodukowanych w małych lokalnych wytwórniach, szczególnie w aspekcie wykazania przewagi/promowaniu jakości i smakowitości wyrobu tradycyjnego w porównaniu do produkowanego metodami przemysłowymi. W trakcie prezentacji omawiane będą problemy technologiczne np. dotyczące peklowania i wędzenia, warunków przechowywania żywności, dojrzewania mięsa oraz sposoby zapobiegania zanieczyszczeniom mikrobiologicznym w czasie procesów produkcyjnych. Podkreślone zostanie znaczenie utrzymania właściwej higieny i czystości dla pozyskania wyrobów bezpiecznych dla konsumentów oraz zapewnienia trwałości w przechowywaniu.

2. Planuje się przygotowanie i przeprowadzenie 5 webinariów na wybrane tematy:

1) Innowacyjne produkty mleczarskie,

2) Pozyskiwanie olejów tłoczonych z różnych nasion oleistych na prasach ślimakowych w gospodarstwach rolnych,

3) Bezpieczne przetwórstwo mięsa w małej skali,

4) Parametry jakościowe stosowane w handlu ziarnem zbóż,

5) Bezpieczeństwo zdrowotne produkcji żywności fermentowanej,

3. Publikacja 10 artykułów w czasopismach przygotowywanych prze ODRy obejmujących następujący zakres tematyczny:

1) Innowacyjne produkty mleczarskie szansą dla małych gospodarstw

2) Pozyskiwanie olejów tłoczonych z różnych nasion oleistych na prasach ślimakowych w gospodarstwach rolnych – wartości żywieniowe oraz wymagania jakościowe

3) Bezpieczne przetwórstwo mięsa w małej skali

4) Wymagania higieniczne i weterynaryjne w małym przetwórstwie produktów pochodzenia zwierzęcego i roślinnego

5) Zagrożenia mikrobiologiczne żywności w RHD

6) Bezpieczeństwo zdrowotne produkcji żywności fermentowanej

7) Wartość technologiczna wybranych odmian pszenicy w Polsce

8) Parametry jakościowe stosowane w handlu ziarnem zbóż

9) Klasyfikacja jakościowa ziarna na określone kierunki wykorzystania

10) Zróżnicowanie jakości ziarna pszenicy i żyta w kolejnych latach zbiorów

4. Spotkanie w instytucie dla doradców rolniczych dotyczące bezpieczeństwa produkcji żywności w systemie RHD połączone z pokazem metod analitycznych stosowanych w IBPRS-PIB – 1.

5. Udział przedstawiciela w konferencjach lub spotkaniu organizowanych przez jednostkę doradztwa rolniczego w roli wykładowcy: konferencja na temat „Krótkie łańcuchy dostaw” na której przedstawiciele instytutu wygłoszą wykłady dotyczące bezpieczeństwa żywności oraz technologii przetwórstwa mięsa – 1.

6. Udział przedstawiciela instytutu w grupach tematycznych organizowanych przez JDR, w tym wsparcie w grupie koordynatorów RHD – 1.

7. Kontynuowanie pomocy eksperckiej dla doradców rolniczych w formie konsultacji przez komunikator, mail lub telefonicznie.

Harmonogram realizacji zadania:

• W I półroczu 2024 r. zrealizowane zostanie spotkanie w instytucie dla doradców rolniczych, przedstawiciel IBPRS-PIB weźmie udział w grupie tematycznej jako wsparcie dla koordynatorów, przedstawiciele Instytutu będą wykładowcami na konferencji organizowanej przez WODR

• W II półroczu 2024 r. zrealizowane zostaną zagadnienia związane z organizacją wystaw i pokazów na 3 imprezach rolniczych, zostaną zorganizowane webinaria w 5 JDR oraz zostanie przygotowanych 10 artykułów.

Zleceniobiorca przedstawi raport z wykonania zadania, na formularzu (którego wzór dostarczy Zleceniodawca):

• w terminie do 15 lipca 2024 r. – zawierający opis wykonanych prac w I półroczu;

• w terminie do 20 grudnia 2024 r. – zawierający opis wykonanych prac w roku 2024.”

Termin realizacji: zakończenie wszystkich działań do 20 grudnia 2024 r.

Osoba odpowiedzialna: w MRiRW – mgr inż. Jarosław Kołodziejski i w IBPRS-PIB – dr hab. inż. Dariusz Lisiak, prof. IBPRS-PIB

Realizacja zadania będzie stanowić wsparcie działań w obszarze badań i innowacji w rolnictwie na forum międzynarodowym. Efektywny rozwój badań i wdrażanie innowacji możliwe jest głównie dzięki szerokiemu dostępowi do najnowszych osiągnieć w tym zakresie. Służy temu pozyskiwanie wiedzy nie tylko poprzez tradycyjne źródła i media cyfrowe na obszarze kraju, ale również aktywny udział w Europejskiej Przestrzeni Badawczej.

Ważnym elementem tego typu działań jest również udział w różnorakich inicjatywach, instytucjach i gronach eksperckich o zasięgu międzynarodowym. Dzięki temu możliwe jest zapoznanie się z najnowszymi trendami w zakresie rozwoju badań i wdrażania innowacji. Pozwala to również na uzyskanie realnego wpływu na kształt i zakres merytoryczny założeń międzynarodowych projektów naukowych.

Realizacja zadania będzie stanowiła wkład w kształtowanie polityki UE oraz polityk krajowych w odniesieniu do badań i innowacji w obszarze rolnictwa, w tym na kształtowanie i udział w międzynarodowych inicjatywach oraz projektach Horyzont Europa i współpracy bilateralnej.

Zakres zadania obejmuje m.in.:

• Wsparcie MRiRW w bieżących pracach dotyczących m.in. inicjatywy BIOEAST, Komitetu SCAR oraz innych równoważnych inicjatyw w obszarze badań i innowacji w rolnictwie;

• Wsparcie i uczestnictwo w bieżących pracach w ramach Tematycznej Grupy BIOEAST ds. zaawansowanych produktów biochemicznych i biomateriałów (Advanced Biobased Chemicals and Materials Thematic Working Group);

• Udział w międzynarodowych spotkaniach dotyczących współpracy SCAR, BIOEAST lub równoważnych w obszarze badań i innowacji w rolnictwie, w tym dotyczących europejskich partnerstw oraz programu Horyzont Europa, m.in. udział w spotkaniach brokerskich programu Horyzont Europa;

• Opiniowanie i opracowanie tematów do współpracy międzynarodowej;

• Bieżące wsparcie (ad hoc) analityczno-doradcze w obszarze badań i innowacji w rolnictwie na forum międzynarodowym;

• Wsparcie MRiRW w rozwijaniu Krajowego Huba BIOEAST (national BIOEAST HUB) i prowadzenie prac w tym zakresie;

• Udział w tworzeniu i koordynowaniu tematycznych grup roboczych na poziomie krajowym (tzw. mirror groups), m.in. w ramach Krajowego Huba BIOEAST;

• Wsparcie MRiRW w dyskusji w obszarze badań i innowacji w rolnictwie na forum międzynarodowym (policy science dialog), w tym udział, organizacja lub współorganizacja spotkań tematycznych w odniesieniu do badań i innowacji w rolnictwie;

• Wsparcie MRiRW przy organizacji wydarzeń w obszarze badań i innowacji w rolnictwie podczas sprawowania przez Polskę prezydencji w Radzie Unii Europejskiej.

Termin realizacji zadania: 1 stycznia – 31 grudnia 2024 r.

Osoba odpowiedzialna: w MRiRW – mgr Anna Matys i w IBPRS-PIB – dr inż. Łukasz Woźniak